Orhun Âbidelerinin Bulunuşu Nasıl Gerçekleşti


(V) Ahmed Yesevî’nin hikmetlerinin başlıca gayesi, İslâm di- C) Orhun Abideleri’nin harf sisteminin çözülmesinde yazıt- nine yeni girmiş veya bu dini henüz kabul etmemiş Türklere larda bulunan Çince metinler önemli birer ipucu olmuştur.


[PDF] Orhun Abidelerinde Teokrasi Problemi ve Yabancı Dinlerin Türk

D) Abidelerin harf sisteminin tam çözümü Reşit Rahmeti Bu parçada numaralanmış cümlelerin hangisinde bilgi Arat tarafından 1893 yılında gerçekleştirilmiştir.

Talat Tekin, 1968'de Kül Tigin, Bilge Kağan, Tonyukuk, Ongin ve Küli Çor yazıtları bir gramer çalışması dışında birçok yayın yapmıştır. Muharrem Ergin'in Orhun Âbideleri adıyla yayımladığı eser, üç büyük yazıt üzerinedir. Bugüne kadar Göktürk harfli büyüklü küçüklü yaklaşık 250 metin neşredilmiştir.

Ilgili en eski belgeler Orhun Abideleridir

Tenkitçilere göre söz konusu alfabe Sekel yazısı adıyla uzun asırlar boyunca din adamı, gezgin ve bilginlerce bilinen bir alfabeydi, onunla notlar alınmakta, mektuplar yazılmakta idi. Bunların işaretleri ve ses değerleri Orhun Yazıtları ile büyük oranda aynıydı. Sekel üstüne araştırmaları olan Thomsen de bu benzerliklere vakıftı ve aslında yazıtları bu benzerlikler üstünden çözmüş ama kendisi bunu belirtmekten sakınmıştı. Dolayısıyla Orhun Kitabeleri’nin çözülmesi bir keşif olarak nitelendirilmemelidir diyorlar.

Daha sonra Necip Âsım (Yazıksız) En Eski Türk Yazısı ve Thomsen yayımını esas alarak 1925 yılında Orhun Âbideleri adıyla iki eser neşretmiştir. İkinci yayın 1936 yılında Eski Türk Yazıtları adlı eserle Hüseyin Namık Orkun'a aittir.

Orhun Abideleri ile ilgili en eski bahis 13

Türkler tarih yapıcıdır ama tarih yazıcı değildir diye bir kabul vardır. Ki ana hatlarıyla bühtan da değildir. Bin yıllar öncesinden itibaren ortaya konan icraatların büyüklüğüyle intikal eden kayıtların azlığı arasındaki orantısızlık bu yargıyı pekiştirmektedir. Anlaşılması güç olan husus, Orhun Abideleri gibi bir esere imza atmış kavmin bunun bir istisna olarak kalmasına nasıl razı gelmiş olduğudur.

Orhun Abideleri’yle ilgili ilk kitap Türkolog Necip Asım tarafından 1924’te yayımlandı. Thomsen ve Radloff’un eserlerine dayanan kitap Osmanlıca basılmıştı. İkinci kitap, 1936’da Hüseyin Namık Orkun tarafından yayımlandı. Orkun, bu kitabında Thomsen’in bazı ibarelerini Kaşgarlı Mahmud’un sözlüğünden yararlanarak düzeltmek istemiş ama pek başarılı olamamış, yeni yanlışlara imza atmıştı. Yine de 1941’de yazıtların sözlüğünü yayımlamış olması ısrarının ve ciddiyetinin göstergesiydi.

Orhun Abideleri adlı eserinde yer alır

Daha sonra Necip Âsım (Yazıksız) En Eski Türk Yazısı ve Thomsen yayımını esas alarak 1925 yılında Orhun Âbideleri adıyla iki eser neşretmiştir. İkinci yayın 1936 yılında Eski Türk Yazıtları adlı eserle Hüseyin Namık Orkun'a aittir. Talat Tekin, 1968'de Kül Tigin, Bilge Kağan, Tonyukuk, Ongin ve Küli Çor yazıtları bir gramer çalışması dışında birçok yayın yapmıştır. Muharrem Ergin'in Orhun Âbideleri adıyla yayımladığı eser, üç büyük yazıt üzerinedir. Bugüne kadar Göktürk harfli büyüklü küçüklü yaklaşık 250 metin neşredilmiştir.

1957’de Osman Nedim Tuna, yazıtlardaki bazı imla kurallarıyla alâkalı bir araştırma neşretti. Buna 1960’taki iki makalesiyle daha ilavede bulundu. 1970’te Muharrem Ergin’in Orhun Abideleri kitabı, tüm yazıtların metinlerini ve küçük bir sözlüğü ihtiva etmekteydi. 90’lı yıllarda ise yirmiden fazla Türk lehçesine vakıf Kâzım Mirşan, bazı okunamayan kısımları okudu ve çevirilerdeki hataları düzelten kitaplar yayımladı.


Orhun Abideleri, Topkapı Türk Dünyası Kültür Merkezinde!

Dekoratif yazıtların yer aldığı ve duvarlara monte edilen levhalar hem Türkçe hem orijinal Göktürk yazılarını içeriyor. Gaziantep Büyükşehir Belediye Başkanı Asım Güzelbey, Orhun Kitabeleri'nin ziyarete açılması töreninde yaptığı açıklamada, Orhun Kitabelerinin manevi bakımdan Türk tarihi, dili, edebiyatı, sanatı ve töresi hakkında önemli bilgiler veren belgeler olarak büyük önem arz ettiğini ifade etti.

Kitabeler, Göktürk alfabesiyle yazılmışlardır

Kül Tigin ve Bilge Kağan yazıtlarında dünyanın ve insanoğlunun yaratılışına bir cümleyle değinildikten ve birinci kağanlığın tarihi ana çizgileriyle özetlendikten sonra ikinci kağanlığın kuruluştan Kül Tigin'in 731'de ölümüne kadarki siyasî ve askerî tarihi anlatılır. Özellikle Bilge Kağan'ın beylerine ve halkına seslendiği bölümler son derece etkili bir anlatım gücüne sahiptir. Bu bakımdan Orhun kitabelerinin Türkçe'nin en eski ve en güzel nesir ve hitabet örnekleri olduğu söylenebilir.

Muharrem Ergin “Orhun Abideleri” adlı kitabının ön sözünde Orhun

Türk devleti ise anca 1995’ten sonra anıtlara sahip çıkma iradesi ve basireti gösterebildi. Süleyman Demirel ve Erdal İnönü, Afganistan’dan helikopterle geçerek anıtları ziyaret ettiler. Hatta MHP Kayseri milletvekili Yusuf Halaçoğlu’nun rivayetine göre “yazıtların etrafında 7 kez tavaf ederek Türk oldular.” Halaçoğlu’na göre döndüklerinde “Hakikaten biraz Türklük etki etmişti, bulaşmıştı Orhun Abideleri’nden.”